Çalışma hayatında sıkça karşılaşılan iş kazaları, kişileri bedensel ya da ruhsal olarak engelli duruma getirebildiği gibi bazı durumlarda ölümle de sonuçlanabilmektedir. Bu durumda 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca, kazaya uğrayan kişiye yahut geride kalanlarına, Kanun’da sayılan unsurların varlığı halinde önemli haklar sağlanmaktadır. Bu haklardan yararlanabilmek için öncelikli olarak Sosyal Güvenlik Kurumuna iş kazası bildirimi yapılmış olması gerekmektedir. Gelin iş kazası bildirim süreçlerini birlikte inceleyelim.
İş Kazası Kavramı
İş kazasının en kapsamlı tarifi 5510 sayılı Kanunun 13.maddesinde yapılmıştır. Bu tarife göre iş kazasını, sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu sırada gördüğü iş veya işin gereği dolayısıyla bedenen ve ruhen zarara uğratan bir olay olarak tanımlayabiliriz. 5510 sayılı Kanuna göre 4/a, 4/b ve 5.madde kapsamında İş kazası ve meslek hastalığı sigorta kollarına tabi olan sigortalıların maruz kaldıkları durumlar iş kazası sayılmaktadır.
İş Kazasının Unsurları
Bir olayın SGK iş kazası bildirimi kapsamına alınması için aşağıda belirtilen unsurların meydana gelmesi gereklidir. Bunlar;
- Kazaya maruz kalan kişinin sigortalı olması,
- Kazaya maruz kalan kişinin bedenen ve/veya ruhen zarar görmesi,
- Sigortalının 5510 sayılı Kanunun 13.maddesinde belirtilen hususlardan birine göre kazaya uğraması,
- Kaza ile zarar arasında illiyet bağının bulunmasıdır.
İş Kazası Bildirimi
İş kazasına uğrayan sigortalının ya da sigortalı vefat etmişse hak sahiplerinin, Kurum tarafından sağlanan haklardan faydalanabilmeleri için öncelikle iş kazasının kuruma bildirilmiş olması ve oluşan durumun Kurum tarafından iş kazası olarak kabul edilmesi gerekmektedir.
İş Kazası Bildirim Süresi
4/a ve 5.madde kapsamında sigortalı olanların iş kazası, bunları çalıştıran işveren tarafından, o yer yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma da en geç kazadan sonraki 3 iş günü içinde bildirilir. İş kazası durumlarında iş kazası bildirimi süresi iş günü olarak belirtildiğinden, hafta sonu ile ulusal bayram ve genel tatil günlerinin bildirim hesabına katılmaması gerekmektedir. Gelin örnekler üzerinden iş kazası bildirimi nasıl yapılır birlikte inceleyelim.
Örnek 1: 23.02.2024 tarihinde iş yerinde çalışırken iş kazası geçiren sigortalının iş kazası bildirimi en geç 28.02.2024 tarihi saat 23:59’a kadar bildirilmek zorundadır. (24-25 Şubat günleri hafta sonuna denk geldiğinden dolayı hesaplamaya dahil edilmemiştir.)
İş kazasının işverenin kontrolü dışındaki yerlerde meydana geldiği durumlarda, bildirim süresi olayın öğrenildiği tarihte başlar ve 3 iş günü içerisinde Kuruma bildirilir.
Örnek 2: Sigortalı 04.03.2024 tarihinde kullanmış olduğu tırın kaza yapması sonucu iş kazasına uğramış ve işvereni bu durumu 12.03.2024 tarihinde öğrenmiştir. Bu durumda işverenin en geç 14.04.2024 tarihi saat 23:59’a kadar Kuruma bildirim yapması gerekmektedir.
İş kazasına uğrayan 4/b kapsamında sigortalı ise kendisi tarafından 1 ayı geçmemek şartıyla, rahatsızlığının bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonraki 3 iş günü içerisinde Kuruma bildirim yapılması gerekir. 4/b sigortalısının iş kazası geçirmesi durumunda kolluk kuvvetlerine bildirim yapma zorunluluğu yoktur. Yalnızca Kuruma bildirim yapması yeterlidir.
Örnek 3: 19.01.2024 tarihinde iş kazasına uğrayan ve hastanede yatarak tedavi gören 4/b sigortalısı iş kazası bildirimini kaza tarihinden sonraki 45. gün yapmıştır. Bu sigortalı iş kazası bildirimi yapıldığı tarih itibarıyla ödenek almaya hak kazanacak olup Kanunda belirtilmiş olan bir aylık bildirim süresi geçtiği için geriye dönük olarak herhangi bir ödenek almayacak, yalnızca sağlık yardımları karşılanacaktır.
İş kazasının uluslararası sefer yapan kara, deniz veya hava ulaştırma araçlarında meydana gelmesi halinde bildirim süreleri aracın Türkiye’ye döndüğü günü takip eden ilk iş günü işlemeye başlamaktadır. Dönüş tarihinin tespiti için kara ulaştırma araçlarının sınır kapılarından Türkiye’ye girdiği, deniz ulaştırma araçlarının ilk Türk limanına girdiği, hava ulaştırma araçlarının ilk Türk havaalanına indiği tarih esas alınmaktadır. Ancak herhangi bir nedenle bu araçların Türkiye’ye gelememesi halinde sigortalının Türk sınır kapısından geçiş tarihi esas alınacaktır.
Yine sağlık hizmeti sunucuları da kendilerine intikal eden iş kazalarını en geç 10 gün içerisinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür.
İş Kazası Bildirimi Nasıl Yapılır?
İş kazasının, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan “Ek-7 İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu” eksiksiz doldurularak e-sigorta ile elektronik ortamda Kuruma gönderilmesi gerekmektedir. Bildirimlerin elektronik ortamda yapılması şart değildir. Doldurulacak olan iş kazası bildirim formunun elden ya da posta yoluyla fiziki olarak da Kuruma gönderilmesi mümkündür. Taahhütlü, iadeli taahhütlü veya acele posta ile yapılan gönderimlerde postaya veriliş tarihi esas alınırken, kargo veya adi posta ile yapılan gönderimlerde evrakın Kurum kayıtlarına intikal tarihi esas alınmaktadır.
İş Kazası Bildirimi Süresi İçinde Yapılmazsa Ne Olur?
4/a kapsamındaki sigortalıların iş kazası bildirimlerinin işveren tarafından zamanında yapılmadığı durumlarda ödenekler sosyal devlet ilkesi gereği Kurum tarafından ödenmektedir. Bu durumda işveren tarafından bildirimin Kuruma yapıldığı tarihe kadar ki ödemeler Kurumca yasal faiziyle birlikte işverenden tahsil edilir. Kurum tarafından yapılan bu tahsilatın asıl amacı işverenin kusurundan bağımsız olarak bildirim yükümlülüğüne uymamasının cezalandırılmasıdır.
4/b kapsamındaki sigortalıların kendisi tarafından yasal süre içerisinde iş kazası bildirimi yapılmaması durumunda ise bildirim yapılacak olan tarihe kadar ki ödenekler Kurum tarafından ödenmez, kişinin sağlık yardımları karşılanır ve yalnızca bildirim tarihinden sonraki sürelere ait ödenekler ödenir.
İdari Para Cezaları
6331 sayılı Kanunun 26.maddesine göre iş kazalarının gerek işveren gerekse de sağlık hizmeti sunucuları tarafından Kuruma bildirilmediği veya geç bildirildiği durumlarda idari para cezası uygulanacağı öngörülmüş ve ceza miktarı da işyeri tehlike sınıfı ve sigortalı sayısına göre ayrı ayrı sınıflandırılmıştır. Buna göre 2024 yılı için ceza miktarı minimum 24.607 TL olarak belirlenmiştir.
Gerçeğe Uygun Olmayan İş Kazası Bildirimi Yapılması
Kurum tarafından yapılan inceleme sonrasında sigortalı veya işveren tarafından yapılan iş kazası bildirimlerinin gerçeği yansıtmadığı tespit edilirse, Kurum tarafından yapılmış olan tüm ödemeler 5510 sayılı Kanunun 96.maddesinde yer alan yersiz ödemelerin geri alınması kapsamında kanuni faizi ile ilgililerden tahsil edilmektedir.
