Sosyal güvenlik mevzuatında yıllar içerisinde yapılan düzenlemelerin bir sonucu olarak, hizmet akdine tabi olarak çalışan sigortalıların aylık hesaplama koşulları, sigortalıların ilk işe giriş tarihlerine göre değişiklik göstermektedir. Buna göre 4a kapsamındaki sigortalıların aylıkları;
- 01.2000 tarihinden önce sigortalı olanlar,
- 01.2000 – 30.09.2008 tarihleri arasında sigortalı olanlar,
- 09.2008 tarihinden sonra sigortalı olanlar
yönünden ilgili dönemdeki parametreler baz alınarak hesaplanmaktadır.
Bu yazımızda, yukarıda belirtilmiş olan dönemler özelinde 4a sigortalıların emekli maaşlarının hesaplanma sürecinden bahsedeceğiz.
01.01.2000 Tarihi Öncesi Dönem
01.01.2000 tarihi öncesinde işe girişleri olan sigortalıların aylık hesaplamaları gösterge tabloları kullanılarak yapılmaktadır. Bu sistemde gösterge rakamının bulunabilmesi için sigortalının son on yıldaki prime esas kazançları toplanarak ona bölünmekte, böylece yıllık ortalama kazancı elde edilmektedir. Çıkan rakam gösterge tablosunda mevcut bulunan en yakın değere endekslenerek net bir gösterge rakamı elde edilmektedir.
Bu dönemde maaş hesaplamalarında katsayı değeri 12.000 olarak kullanılmakta, aylık bağlama oranı da % 60 olarak kabul edilmektedir.
2000 öncesi döneme ait emekli maaşı hesaplanırken;
Emekli Aylığı = (Gösterge Rakamı x 12.000 x Aylık Bağlama Oranı) formülü kullanılmaktadır.
01.01.2000 – 30.09.2008 Yılları Arasındaki Dönem
Bu dönem aralığında, önceki dönem maaş hesaplamalarında kullanılan gösterge sistemi bırakılarak yerine TÜFE ve büyüme hızı oranlarını baz alan bir aylık sistemi getirilmiştir. Buna göre sigortalı adına yatırılan primler, güncelleme katsayısı ile güncellendikten sonra toplam prim yatırılan gün sayısına bölünerek günlük kazanç bulunmaktadır. Günlük kazanç 30 ile çarpılarak aylık kazanç bulunmakta, aylık kazanç da aylık bağlama oranı ile çarpılarak emekli aylığı hesaplanmaktadır.
Aylık bağlama oranının tespitinde ilk 3600 prim gün sayısı için %3,5, 3600 günden sonraki 5400 prim gün sayısı için %2 ve 9000 prim gün sayısından fazla olan her 360 gün için de %1,5 rakamı baz alınmaktadır.
01.10.2008 Tarihinden İtibaren Emekli Maaşı Hesaplanması
5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği bu tarih sonrasında ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların emekli maaşları, ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımı sonrası bulunmaktadır.
Emekli Maaşı = (Ortalama Aylık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı)
Maaş hesabında kullanılan ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazançlarının, kazancın ait olduğu yıldan emekli aylığı talep edilen tarihe kadar güncelleme katsayısı ile güncellenmesi sonucu bulunmaktadır. Hesaplamalar neticesinde sigortalıya bağlanacak aylıklar belirlenen ortalama aylık kazancın %35’inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu olması durumunda da belirlenen ortalama aylık kazancın %40’ından az olamamaktadır.
Ortalama aylık kazancın hesabında önemli bir unsur olan güncelleme katsayısı bulunurken, her yılın Aralık ayına göre TÜİK tarafından açıklanan en son temel yıllı TÜFE oranının % 100’ü ile sabit fiyatlarla GSYİH’nin % 30’unun toplamına (1) tam puan eklenmektedir.
5510 sayılı Kanun ile birlikte aylık bağlama oranının hesaplaması da değişmiştir. Buna göre sigortalının uzun vadeli sigorta kolları için ödemiş olduğu her 360 günlük prim ödeme gün sayısı için aylık bağlama oranı %2 olarak uygulanacaktır. Bu hesaplamada, 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınacak, ancak aylık bağlama oranı hiçbir şekilde %90’ı geçemeyecektir.
Örnek Hesaplamalar
Örnek 1:
Sigortalının ilk işe giriş tarihinin 01.01.1989 olup, Sosyal Güvenlik Kurumu’na 31.12.2019 tarihinde emekli maaşı için başvurduğunu varsayalım.
Örneğe göre 01.10.2008 tarihi öncesi sigortalılığı başlayıp, 01.10.2008 sonrası aylık bağlanması için başvuruda bulunan bu sigortalının aylığı şu şekilde hesaplanacaktır:
Öncelikle sigortalının 01.01.1989 – 31.12.1999 tarihleri arasındaki dönem aylığının (A1) hesaplanması gerekmektedir. Sonrasında sigortalının 01.01.2000 – 30.09.2008 arası dönem aylığı (A2) ve nihai olarak da 01.10.2008 – 31.12.2019 arası dönem aylığı (B) hesaplanacaktır. Üç farklı döneme ait aylık miktarları toplandıktan sonra bulunan aylıklar kısmileştirilip toplanarak güncel aylık hesaplanacaktır.
Bu örneğe göre otuz yıllık çalışma hayatı bulunan sigortalının aylık belirlenme sürecinde ilk dönem 10/30, ikinci dönem 8/30 ve üçüncü dönem de 12/30 oranında ağırlığa sahip olacaktır.
Örnek 2:
Bu örnekte 1989 doğumlu olan ve ilk sigortalılığı 01.01.2014 tarihinde olan 4a kapsamındaki kadın sigortalının 7.200 gün prim ödediğini ve 2050 yılında emeklilik dilekçesi verdiğini varsayalım. Enflasyon ve maaş artışının hiç olmadığı ve 2014 yılındaki brüt asgari ücretin 1.071 TL olduğunu varsayılarak, emekli aylığı bu tutar üzerinden hesaplanacaktır.
Sigortalının aylık bağlama oranı, prim ödenen her 360 gün için %2 olarak hesaplanmaktadır. 4a sigortalılarının 7.200 prim ödeme gün sayısından emekli olabilecekleri düşünüldüğünde, aylık bağlama oranının %40’ı bulduğu görülecektir. Bu süre zarfında ortalama %3 büyüme gerçekleştiği düşünüldüğünde, toplam büyüme oranının %30’unun emekli aylığına eklenmesi gerekmektedir.
Yıllık %3 büyüme oranının %30’unun eklendiği yıllar itibariyle prime esas kazançlar aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
| Yıl | Aylık |
| 2014 | 1.071,00 |
| 2015 | 1.080,64 |
| 2016 | 1.090,36 |
| 2017 | 1.100,17 |
| 2018 | 1.110,07 |
| 2019 | 1.120,06 |
| 2020 | 1.130,14 |
| 2021 | 1.140,31 |
| 2022 | 1.150,57 |
| 2023 | 1.160,92 |
| 2024 | 1.171,36 |
| 2025 | 1.181,90 |
| 2026 | 1.192,54 |
| 2027 | 1.203,27 |
| 2028 | 1.214,10 |
| 2029 | 1.225,02 |
| 2030 | 1.236,04 |
| 2031 | 1.247,16 |
| 2032 | 1.258,38 |
| 2033 | 1.269,70 |
| Toplam | 23.353,71 |
| Ortalama | 1.167,69 |
Tabloda da görüleceği üzere sigortalının ortalama aylık kazancı 1.167,69 TL’dir. Bu tutarın %40’ı (1.167,69 * 0,40) = 466,96 TL sigortalının alacağı emekli aylığını göstermektedir.
