“Cam uçurum” (glass cliff), iş dünyasında ve özellikle üst düzey yönetici pozisyonlarında kadınların ve azınlık gruplarının, şirketlerin kriz ya da zor zamanlardan geçtiği dönemlerde bu pozisyonlara atanma eğilimini ifade eden bir terimdir. Bu, “cam tavan” (glass ceiling) kavramının devamı olarak ortaya çıkmış bir olgudur. Cam tavan, kadınların ve azınlık gruplarının belirli bir seviyeye kadar yükseldikten sonra daha fazla terfi alamamalarını temsil ederken, cam uçurum bu kişilerin kriz dönemlerinde lider pozisyonlara atanmasının getirdiği riskleri anlatır.
Ortaya Çıkışı:
Terim ilk olarak 2004 yılında, Exeter Üniversitesi’nden profesörler Michelle Ryan ve Alexander Haslam tarafından İngiltere’de yapılan bir araştırmada ortaya atıldı. Bu araştırmada, FTSE 100 şirketlerinin yönetim kurullarına atanan kadınların sıklıkla kriz dönemlerinde bu pozisyonlara getirildiği görüldü. Dolayısıyla, cam uçurum kavramı, kadınların ve diğer azınlıkların başarı şanslarının az olduğu durumlarda yönetim pozisyonlarına atanmasını tanımlar.
İstatistikler:
- Araştırma Verileri: Ryan ve Haslam’ın araştırması, kadınların erkeklere kıyasla daha zor durumlarda liderlik pozisyonlarına getirildiğini ve bu kişilerin başarısız olma olasılığının daha yüksek olduğunu gösterdi. Kadınların kriz zamanlarında göreve getirilme oranı, sakin zamanlara göre daha yüksektir. Bu durum, kadınların başarısız olma olasılıklarını artırır ve kariyerlerini olumsuz etkileyebilir.
- FTSE 100 Verileri*: FTSE 100 şirketlerinde yapılan bir araştırmada, yönetim kurullarına atanan kadınların büyük bir kısmının, şirketin finansal veya operasyonel zorluklar yaşadığı dönemlerde bu görevlere getirildiği görülmüştür.
- Fortune 500** Şirketlerinde Kadın CEO’lar: 2020 yılında Fortune 500 listesindeki şirketlerin sadece %7.4’ünün CEO’su kadındı. Bu düşük orana rağmen, kriz zamanlarında bu oran yükselir çünkü kadınlar daha riskli pozisyonlara atanma eğilimindedir.
- 2022 yılında yapılan bir araştırmada, kadınların kriz yönetiminde erkeklere kıyasla daha sık tercih edildiği gösterilmiştir. Bu araştırma, %60’lık bir farkın olduğunu ortaya koymaktadır.
- McKinsey Raporu***: Kadınların üst düzey pozisyonlara getirilme oranı %24 artmıştır, ancak bu artış genellikle kriz dönemlerine denk gelmiştir.
Nedenleri: Cam uçurumun ardında birkaç temel neden vardır:
- Risk Transferi: Zor zamanlar geçiren şirketler, üst düzey liderlik pozisyonları için kadınları veya azınlık gruplarından insanları seçerek, başarısız olma riskini bu kişilere yüklemeyi tercih edebilir. Bu durum, kadınların veya azınlıkların başarısızlığını daha olası kılar ve şirketin sorumluluğunu kısmen onlardan uzaklaştırır.
- Algısal Sapmalar: Bazı araştırmalar, kriz zamanlarında kadınların daha empatik ve kriz yönetimine yatkın olduğu algısının yaygın olduğunu gösterir. Bu da onları zor durumlarda liderlik pozisyonlarına getirilmesine sebep olabilir. Ancak bu pozisyonlar genellikle daha büyük zorluklar içerir ve başarısızlık olasılığını artırır.
- Geleneksel Cinsiyet Rolleri: Kriz zamanlarında, toplumsal cinsiyet rolleri, kadınların uzlaştırıcı ve daha dikkatli liderler olduğu algısıyla kriz çözümleyici pozisyonlara atanmasına yol açabilir. Ancak bu roller, kadınların iş dünyasındaki uzun vadeli başarıları için her zaman avantajlı olmayabilir.
Cam Uçurumun Sonuçları: Cam uçurumun etkileri oldukça geniştir:
- Kariyerin Zedelenmesi: Cam uçurum, kadınların ve azınlıkların kariyerlerinin ilerlemesi açısından büyük riskler taşır. Zorlu şartlar altında başarısız olma olasılığı daha yüksek olduğundan, bu liderler başarısızlıkla sonuçlanan projeler nedeniyle kariyerlerinde engellerle karşılaşabilir.
- Toplumsal Algılar: Cam uçurum, toplumsal algılar üzerinde olumsuz bir etki yaratabilir. Kadın liderlerin veya azınlık liderlerin başarısızlıklarının, genel olarak bu grupların yetersiz olduğuna dair yanlış bir izlenim oluşturmasına neden olabilir.
- Liderlik Krizleri: Şirketlerin zor zamanlarda daha fazla risk altında olan gruplardan liderler seçmesi hem şirketin performansı hem de bu liderlerin kişisel kariyerleri üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir. Bu, sürdürülebilir liderlik stratejilerinin önünde bir engel teşkil eder.
Çözüm Önerileri: Cam uçurumun önlenmesi için bazı adımlar atılabilir:
- Eşitlikçi Liderlik Atamaları: Şirketlerin kadınları veya azınlık gruplarını sadece kriz zamanlarında değil, her zaman liderlik pozisyonlarına getirmesi önemlidir. Böylece, bu kişiler sadece zor zamanlarla ilişkilendirilmez.
- Destek Mekanizmalarının Oluşturulması: Kadın liderlerin ve azınlık liderlerin kriz dönemlerinde başarılı olabilmeleri için güçlü destek mekanizmaları kurulmalıdır. Mentorluk programları, eğitimler ve iş başında destek bu liderlerin başarı şansını artırabilir.
- İş Kültürünün Değiştirilmesi: Şirketlerin kriz dönemlerinde liderlik değişikliğine giderken, cinsiyet veya azınlık statüsüne göre değil, yetkinlik ve liderlik kabiliyetine göre seçim yapmaları gerekmektedir. İş kültürünün çeşitliliği ve kapsayıcılığı desteklemesi uzun vadeli başarı sağlar.
Cam uçurum olgusu, modern iş dünyasında önemli bir eşitsizlik sorunudur. Kadınların ve azınlıkların zor zamanlarda yönetim pozisyonlarına getirilmesi hem bu kişilerin kariyerleri hem de iş dünyasının genel yapısı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Bu nedenle, iş dünyasında daha adil ve sürdürülebilir liderlik stratejilerinin benimsenmesi gereklidir.
* FTSE 100 endeksi, Londra Borsası’nın borsa endeksidir. Endeks, 1984 yılında kurulmuş olup borsada işlem gören en yüksek piyasa değerine sahip 100 şirketi kapsamaktadır ve Birleşik Krallık şirket yasası tarafından düzenlenen işletmeler için refah ölçüsü olarak görülmektedir. @wikipedia
**Fortune 500, Fortune dergisi tarafından hazırlanan ve yayınlanan yıllık bir listedir. Listede, ABD’deki en yüksek net ciroya sahip 500 kurum sıralanır. Ancak, Fortune, özellikle şirketlerin vergi gelirlerinin etkisini yok etmek için bu hesaplamalarda birçok şirketin cirosu üzerinde düzeltme yapar. Fortune Global 500’den farkı, Fortune 500’ün sadece Amerikan kurumlarını içermesidir. @wikipedia
***McKinsey & Company, şirketlere, hükümetlere ve diğer organizasyonlara profesyonel hizmetler sunan bir Amerikan çokuluslu strateji ve yönetim danışmanlık firmasıdır. 1926 yılında James O. McKinsey tarafından kurulan McKinsey, “MBB” yönetim danışmanlıklarının (MBB) en eskisi ve en büyüğüdür. @wikipedia
