Çalışanlardan, görev yaptıkları işyerinde edindikleri bilgiler ve işyerine özgü sırlar nedeniyle, işlerinden ayrıldıktan sonra belli bir süre içinde ayni iş dalında doğrudan veya dolaylı bir işyeri kurmamaları veya aynı alanda faaliyet gösteren işletmelere ortak olmamaları veya buralarda çalışmamaları konusunda taahhütte bulunmaları istenebilir.
Bilindiği üzere, çalışan işinin gereği olarak işletmenin, çeşitli belgeleri, projeleri, bilgisayar programları, şifreleri, müşteri portföyü, fiyat politikası gibi ticari ve operasyonel sırlarına vakıf olabilir ve bunların aynı alanda faaliyet gösteren diğer işletmelerin eline geçmesiyle işveren telafisi mümkün olmayan zarar veya kayıplara uğrayabilir. İşte bu kayıplardan kaçınmak isteyen işveren çalışanından işten ayrılması durumunda yeni gireceği işyerleriyle ilgili bazı kısıtlamalar talep edebilecek ve bunu da yazılı bir taahhüde bağlayabilecektir.
“Çalışanın Rekabet Yasağı Sözleşmesi” olarak adlandırılan bu taahhüdün esasları ve koşulları 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun 444-447 maddelerinde düzenlenmiş olup, işverenin ticari çıkarları ile işçinin çalışma özgürlüğü arasında hakkaniyet esasına dayalı son derece hassas olan bir dengenin kurulması hedeflenmiştir.
Rekabet Yasağının Koşulları
Adı geçen yasanın 444. maddesi “Fiil ehliyetine sahip olan işçi, işverene karşı, sözleşmenin sona ermesinden sonra herhangi bir biçimde onunla rekabet etmekten, özellikle kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı yazılı olarak üstlenebilir.” hükmünü içermektedir.
Bu tanıma göre sözleşmenin geçerli olabilmesi için aşağıdaki koşulların gerçeklemiş olması gereklidir.
- Taahhütte bulunan çalışan fiil ehliyetine sahip olmalı, herhangi bir yasal kısıtlılığı bulunmamalıdır.
- Sözleşme yazılı olmalıdır; böylece çalışan yüklendiği taahhütlerin tam bilincinde olacaktır.
- Sözleşmenin amacı iş gereği edinilen sırların rakip firmalarca kullanılmasını önlemek olduğu için, her şeyden önce rekabet yasağı konan işçi bu sırlara ulaşabilir konumda bulunmalıdır. Ayrıca bu bilgilerin kullanılmasının işverenin önemli bir zarara uğramasına sebep olması da gerecektir.
Rekabet Yasağı Sözleşmelerinde Sınırlamalar
Yasanın 445. Maddesine göre; “Rekabet yasağı, işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye düşürecek biçimde yer, zaman ve işlerin türü bakımından uygun olmayan sınırlamalar içeremez ve süresi, özel durum ve koşullar dışında iki yılı aşamaz.”
- Yer sınırlaması: Rekabet yasağının geçerli olacağı yer ve coğrafi alan açıkça belirtilmiş olmalıdır. Genel kural olarak yer sınırlaması önceki işverenin faaliyet alanının ötesine geçemez. Örnek: İstanbul; Ankara Sanayi Bölgesi vb.
- Zaman sınırlaması: Özel durumlar dışında bu sözleşmeler 2 yılı aşamaz. İşten ayrıldıktan sonraki 2 yıl içinde işçinin rekabet yasağı sona erecektir.
- İşlerin türü bakımından sınırlama: Sınırlama işverenin faaliyet konusunu aşamaz. Örnek: Bordro ve İnsan Kaynakları, Turizm vb.
- Hakimin sınırlandırma yetkisi: Hâkim, aşırı nitelikteki rekabet yasağını, bütün durum ve koşulları serbestçe değerlendirmek ve işverenin üstlenmiş olabileceği karşı edimi de hakkaniyete uygun biçimde göz önünde tutmak suretiyle, kapsamı veya süresi bakımından sınırlayabilir.
Rekabet Yasağına uymamanın yaptırımı
Rekabet yasağına aykırı davranan işçi, bunun sonucu olarak işverenin uğradığı bütün zararları gidermekle yükümlüdür.
- Yasağın ihlali bir cezai şarta bağlanmamışsa ve sözleşmede başka bir hüküm de yoksa çalışan bu cezayı ödeyerek rekabet yasağından kaynaklanan borcundan kurtulabilir, ancak yine de bu tutarı aşan zararı karşılamak zorundadır.
- İşveren ceza koşulu ve doğabilecek ek zararların ödenmesi dışında, eğer bu hakkını saklı tuttuğunu açıkça belirtmiş olması koşuluyla yasaya aykırı davranışa son verilmesini isteyebilir.
Rekabet Yasağının sona ermesi
Rekabet yasağı sözleşmesi aşağıdaki durumlarda sona erecektir.
- Sürenin bitmesi: Yukarıda da belirtildiği gibi sözleşmeler süreyle sınırlıdır, özel durumlar dışında bu süre iki yılı aşamaz.
- Yarar Kalmaması: Rekabet yasağının sürdürülmesinde işverenin gerçek bir yararı kalmamışsa sözleşme sona ermelidir.
- İş sözleşmesinin haklı bir sebep olmaksızın işveren tarafından veya işverene yüklenebilen bir neden ile çalışan tarafından feshedilmesiyle rekabet yasağı sona erecektir.
Rekabet Yasağı Sözleşme Formatı
Yasada şekil olarak belirtilmemiş olmakla birlikte bu tür sözleşmelerin asgari aşağıdaki başlıkları içermesi sözleşmenin geçerliliği açısından önemlidir:
- İşçi ve işverenin (veya şirket unvanı) adı soyadı
- Sözleşmenin amaç ve konusu
- Yapılan iş
- İşçinin yükümlülüğü
- İşverenin haklar
- Yetkili mahkeme
- Yürürlük tarihi
- Sözleşme tarihi
